თავისუფლება არა მხოლოდ უფლება, არამედ უზარმაზარი პასუხისმგებლობაა. ჭეშმარიტებაა, რომ თავისუფლება უპირველესად შინაგანი მდგომარეობაა. საქართველოში თავისუფლების იდეისთვის ბრძოლა არ დამთავრებულა არცერთ ისტორიულ ეტაპზე. სხვადასხვა საუკუნეში სხვადასხვა სახე ჰქონდა მტერს, მაგრამ არსი ერთი იყო – დამორჩილების ძალა მუდმივად უპირისპირდებოდა თავისუფალი ნების სურვილს.

დღეს, როცა საქართველო ოფიციალურად დამოუკიდებელია, ყველაზე რთული ეტაპი სწორედ თავისუფლების შენარჩუნებაა. ჩვენს ისტორიაში ჩაწერილი სახელები – გრიგოლ ფერაძე, გიორგი მაზნიაშვილი, მიხაკო ხელაშვილი, მერაბ კოსტავა და მრავალი სხვა – გვახსენებენ: თავისუფლება არის არა მხოლოდ უფლება, არამედ პასუხისმგებლობაც.

თავისუფლების იდეა არ განისაზღვრება მხოლოდ ბრძოლის ველზე დაღვრილი სისხლით. ის ხშირად იწყება სულის აჯანყებით, გრძელდება ფიქრით, სიტყვით, ბრძოლით – და მთავრდება მსხვერპლით. თავისუფლება არ არის მხოლოდ პოლიტიკური სტატუსი – ეს არის პიროვნული, ზნეობრივი და სულიერი მდგომარეობა, რომლისთვისაც ღირს სიცოცხლის გაწირვა.

გრიგოლ ფერაძე – რწმენის თავისუფლების მოწამე

გრიგოლ ფერაძის ბრძოლა თავისუფლებისთვის იარაღით არ გამართულა. ეს იყო სულიერი და მორალური წინააღმდეგობა – უპირველესად, ტოტალიტარიზმისა და ძალადობის წინააღმდეგ. გერმანიაში მოღვაწე ქართველი თეოლოგი, რომელმაც თავისი ცხოვრების მიზნად ქართული სულიერებისა და კულტურის ევროპაში გაჟღერება დაისახა, იქცა ქრისტიანული სიყვარულის სახედ მეორე მსოფლიო ომის საშინელების ფონზე.

როდესაც ნაცისტური რეჟიმი ადამიანებს რელიგიის, ეთნოსის თუ ღირებულებების გამო სპობდა, ფერაძემ დუმილის ნაცვლად სოლიდარობა არჩია. იგი არათუ შიშით დაემორჩილა ძალას, არამედ საკუთარი სიცოცხლე გაწირა ებრაელი ტყვეების გადასარჩენად. მისი სიკვდილი აუშვიცში არ იყო მხოლოდ პიროვნული ტრაგედია – ეს იყო სიწმინდის უმაღლესი გამოვლინება. ფერაძე იდგა იქ, სადაც სინდისი აღარავის ჰქონდა და სწორედ ამით დაამარცხა სულიერი ტყვეობა.

გიორგი მაზნიაშვილი – სამხედრო ღირსების მაგალითი

გიორგი მაზნიაშვილის გზა კი პირდაპირი და გმირული იყო – მას ებარა ჯარი და სამშობლოს დაცვის ვალდებულება. მისი სახელით განისაზღვრება იმ ეპოქის ქართული არმიის ღირსება, რომელიც თითქმის შეუძლებლის წინააღმდეგ იბრძოდა: საბჭოთა რუსეთი, ოსმალეთი, დისციპლინის ნაკლებობა, პოლიტიკური ქაოსი – ყველაფრის ფონზე მაზნიაშვილი იდგა როგორც კლდე.

მცირე რესურსებით, თითქმის მარტო, მან არაერთი სტრატეგიული გამარჯვება მოიპოვა. მაგრამ უფრო დიდი იყო მისი პირადი პატიოსნება – არაერთხელ თქვა უარი პოლიტიკურ კომფორტზე და ბრძოლის ხაზზე დარჩენა არჩია. საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ იგი არ გაექცა საკუთარ პასუხისმგებლობას – არ წავიდა ემიგრაციაში, დარჩა და დუმილით ებრძოდა რეჟიმს მანამ, სანამ არ დააკავეს და სიცოცხლე არ წაართვეს.

მისი ცხოვრება პასუხია კითხვაზე – რას ნიშნავს იყო სამხედრო და ერთგული იმ ქვეყნის, რომლისთვისაც იბრძვი.

მიხაკო ხელაშვილი – თოფით და ლექსით

თუ მაზნიაშვილი ოფიციალური ჯარის გენერალი იყო, მიხაკო ხელაშვილი პარტიზანული მოძრაობის პოეტური გენია გახლდათ. მისი სახელი დაკავშირებულია იმ თაობასთან, ვინც 1921 წლის შემდეგ არ შეეგუა ოკუპაციას და მთებს შეაფარა თავი, რათა ღირსებისთვის ებრძოლა.

მიხაკო არამხოლოდ მებრძოლი იყო – იგი აზროვნებდა, წერდა, ეძებდა ჭეშმარიტებას ლექსსა და ბრძოლაში. მისთვის თავისუფლება მხოლოდ პოლიტიკა არ ყოფილა – ეს იყო სულიერი, ეროვნული და პიროვნული ყოფიერების ერთადერთი გზა. ის, რაც მას განსაკუთრებულს ხდის, არა მხოლოდ ბრძოლაა, არამედ მისი გარდაცვალების ტრაგიზმი – მოღალატეობრივი მკვლელობა, რომელმაც სიმბოლოდ აქცია.

მისი სახელი დარჩა როგორც მოწინავე ახალგაზრდობის ალღო, რომელიც არ შეეგუა უნებართვო იდეოლოგიას.

ელენე დარიანი – თავისუფლება სიტყვაში

დაბოლოს – ელენე დარიანი. ქალი, რომელმაც თავისუფლებისთვის ბრძოლა დაიწყო იქ, სადაც ის უხილავი იყო: ლექსში. როცა საზოგადოება დუმდა, დარიანი ხმამაღლა ამბობდა იმას, რასაც გრძნობდა – სიყვარულს, სურვილს, მარტოობას, სევდას. მის ლექსებში ქალი არ იყო ვიღაცის ჩრდილში მყოფი არსება – იგი თავად იყო მწერალი, სუბიექტი, ჟინი და აზრი.

ელენე დარიანის წვლილი თავისუფლებისთვის ბრძოლაში იმაში მდგომარეობს, რომ მან გაათავისუფლა სიტყვა. ამ გზით მან გაათავისუფლა ფიქრი. და როცა აზრი თავისუფალია, მისი დამორჩილება შეუძლებელია.

ის გარდაიცვალა ახალგაზრდა, მაგრამ მისი პოეზია გახდა ქალის პიროვნული გამოხატვის წინამორბედი – კულტურული ემანსიპაციის ნაბიჯი ეპოქაში, სადაც ასეთი ხმა სასჯელს ნიშნავდა.

ისინი დღესაც გვასწავლიან, რომ თავისუფლება არ არის მხოლოდ პოლიტიკური სტატუსი – ეს არის პიროვნული, ზნეობრივი და სულიერი მდგომარეობა, რომლისთვისაც ღირს სიცოცხლის გაწირვა.

საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის არქივიდან

პროექტის წარმდგენია პსპ აფთიაქი