„…ადამიანის ღირსების საწყაო ლიბერალობა ან რეტროგრადობა ან სხვა ამისთანა კი არ არის, არამედ ეს: მართალია კაცი თუ მტყუანი. ეხლანდელ წვრილფეხობას კი, რომ უთხრათ შენი აზრი ლიბერალური არ არის, რეტროგრადულიაო, მაშინვე შიშით ფერი ეცვლება და რაც გინდ მართალი იყოს, ენა მუცელში ჩაუვარდება − ეს რა ღმერთი გამწყრომიაო. აღარავინ დაეძებს მართალს საკუთარი ფასი აქვს თუ არა, და ამ მხრით აზრის ჩხრეკაში აღარავინ შედის“.
ილია ჭავჭავაძე ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში წერდა პრობლემაზე, რომლის წინაშე დღესაც დგას თანამედროვე საზოგადოება და ვინ იცის, როდის გავალთ ბოლოში და როდის დაიწყება სიკეთის პანდემია? შენი თავის ერთგული უნდა დარჩეო, მითხრა რესპონდენტმა, რომელთან ინტერვიუსაც ძალიან დიდი ხანია შევნატრი… ჰოდა, სათქმელს რომ დავუბრუნდე, ერთგულებაში უპირველესად საკუთარი ღირებულებებისა და რწმენის ერთგულებაა გადარჩენა, რომ კაცი იყოს ადამიანი − კითხვის ნიშნების გარეშე… მაშ ასე, OK! გთავაზობთ ინტერვიუს კინორეჟისორ ლევან კოღუაშვილთან.
როგორც ერთ-ერთ ბოლო ინტერვიუში ამოვიკითხე, ახალ ფილმზე მუშაობდით. მოგვიყევით ახლა რას აკეთებთ და რა ეტაპზეა ფილმი?
ისე მოხდა, რომ პარალელურ რეჟიმში ორ სცენარზე მიწევს მუშაობა და თან ვამთავრებ დოკუმენტური ფილმის „ქართული პანდემია“ მონტაჟს. პანდემიის დაწყებიდან ერთი წლის განმავლობაში აქტიურად ვიღებდი ფილმს − თავიდან რამდენიმე რეჟისორით დაკომპლექტებულ ჯგუფთან ერთად, ხოლო შემდეგ დიდხანს მარტო ვმუშაობდი. მონტაჟი მალე დასრულდება. პარალელურად ორი მხატვრული ფილმის სცენარზე ვმუშაობ. ერთი მათგანი ისტორიულია და ძალიან რთული… თუმცა ყველა ფილმი რთულია.
ოდნავ წარსულში გადავიდეთ − მე-20 საუკუნიდან 21-ეში. როგორი იყო და როგორი არის დღეს თბილისი?
უფრო მეტი ნაცნობი მხვდებოდა, ვიდრე დღეს. მგონია, რომ თბილისს ნაკლებად უხდება მეგაპოლისობა, მიუხედავად იმისა, რომ მეგაპოლისობას აქვს თავისი ხიბლი. ამ ქალაქს უხდება სიმყუდროვე. ამბობენ, რომ თბილისი გასული საუკუნის 60-იან წლებში სამასიათასიანი ქალაქი იყო და ჰქონდა საოცარი − ორ-სამსართულიანი აგურის სახლებისა და ზრდილობიანი, მოღიმარი ხალხის გარემო.
დღეს ჩემი ბავშვობის ბევრი სახლი აღარც არსებობს და მათ ადგილას საშინელი კორპუსები დგას, სადაც უცხო ხალხი ცხოვრობს, თუმცა თბილისს მაინც აქვს რაღაცნაირი უნარი, თავისი შარმი ჰქონდეს, დღესაც კი.
ზოგადად იმედია მოხდება და გაძლიერდება დეურბანიზაცია (ეს პროცესი ვფიქრობ ნაწილობრივ დაწყებულია) − ხალხი მასობრივად გადავა რეგიონებში და სოფლებში საცხოვრებლად. მეც სიამოვნებით გადავიდოდი, მხოლოდ ჩემზე რომ იყოს დამოკიდებული.
რა აქვთ თანამედროვე ავტორებს ისეთი, რაც არ ჰქონდათ მე-20 საუკუნის ავტორებს?
თანამედროვე ავტორებს აქვთ ფუფუნება, არ იფიქრონ და არ ებრძოლონ საშინელ საბჭოთა ცენზურას და აკეთონ ის, რაც უნდათ. ეს ბედნიერებაა, მაგრამ საკმარისია თუ არა ეს სერიოზული შემოქმედებისათვის, არ ვიცი. ალბათ არა. არის კიდევ განათლება, ნიჭი − ბოლო-ბოლო. დროც უნდა გავიდეს ალბათ, რომ რაღაც მომწიფდეს. თორემ ცენზურაც იყო და შეზღუდვებიც, მაგრამ იყო საოცარი ქართული კინო და თეატრი გასული საუკუნის 60-იან-70-იან წლებში − სწორედ განათლების, ნიჭისა და დაგროვებული სათქმელის ხარჯზე.
თქვენი ფილმების თემები რაღაცნაირად ძალიან ქართული, თბილისურია. გიფიქრიათ, რატომ ხდება, რომ ეს ამბები სხვა ქვეყნის მოქალაქეების გულებსაც იპყრობს ხოლმე?
ჩემთვის შეგნებული არჩევანი იყო, მემუშავა ქართულ მასალაზე. ამიტომაც დავბრუნდი ნიუ იორკიდან. ვცდილობ ვიმუშაო მასალაზე, რომელსაც ვგრძნობ ემოციურად. მჯერა, თუ ისტორია გამოდის, მიუხედავად თავისი ქართული ხასიათისა, ის მაინც გასაგები გახდება სხვა კულტურებისათვის. თუ კინო გამოდის, მაშინ ნაციონალური ხდება უნივერსალური, თუ არადა, რჩება ვიწრო ჩარჩოებში და ყველასთვის უინტერესო. ვფიქრობ, იმ ინდივიდუალური ხელწერის შენარჩუნება, რომელიც აქვს ვთქვათ იტალიურ, ფრანგულ თუ ქართულ კინოს, მნიშვნელოვანია.
თქვენი აზრით, არსებობს თუ არა რაიმე სახის კრიზისი თანამედროვე კინოში? − იქნება ეს შემოქმედებითი, ფორმის, სტილისტიკის თუ ზოგადად, კინოენის მიმართულებით?
კრიზისი ყოველთვის არსებობს. ყველა დროს თავისი გამოწვევები და თავისი კრიზისები აქვს. თუ შევადარებთ ძველ და ახალ ფილმებს, გაცილებით მეტ საინტერესო ფილმს იღებდნენ ადრე, ვიდრე ახლა. მე მგონია, რომ ძველი ავტორები შინაგანად უფრო მეტად თავისუფლები იყვნენ. დღეს, მიუხედავად იმისა, რომ ცენზურა არ არის, ბევრისთვის მაინც თვითცენზურა მუშაობს, კონიუნქტურა, და შესაბამისად იკლო გულწრფელობამ, შინაგანმა თავისუფლებამ. დღესაც არიან სერიოზული ავტორები, მაგრამ უფრო ცოტა.
კინოგავლენაზე ვისაუბროთ. ყოველთვის ცდილობთ თქვენი სათქმელი ფილმის საშუალებით გადმოსცეთ. როგორია ინტელექტუალური კინოს გავლენა თანამედროვე საზოგადოებაზე? და აქვს თუ არა მას რაიმე სახის მისია?
როდესაც ვიცი, რომ ქართულ კულტურაში არსებობს იოსელიანის „გიორგობისთვე“ ან კალატოზიშვილის „ჯიმ შვანთე“, ეს ძალას მაძლევს, რადგანაც ვხვდები, რომ ჩემს კულტურაში და ქვეყანაში შეიქმნა მსოფლიო დონის და მსოფლიო მასშტაბის ნაწარმოები, და რაკი ერთხელ, ორჯერ და სამჯერ შეიქმნა, ე.ი. შეიძლება კიდევ გაკეთდეს რაიმე მსგავსი ხარისხის. ჩემთვის ეს მნიშვნელოვანი განცდაა, რომელიც მეხმარება როგორც რეჟისორს, რათა მეც მოვინდომო, მაქსიმალურად დავიხარჯო ჩემს საქმეში. ვიცი, რას უნდა მივბაძო, საით უნდა ვისწრაფოდე…
როცა იცი, რომ ვაჟა-ფშაველა გყავს, როცა გალაკტიონი და ფიროსმანი გყავს, შოთა რუსთაველზე აღარც ვსაუბრობ − ასეთი ადამიანები ზოგადად ხალხის იდენტობას განსაზღვრავენ.
ფასეულობათა ომში გვიწევს ცხოვრება. რომელია ის ყველაზე მნიშვნელოვანი ღირებულება, აუცილებლად რომ უნდა გაუძლოს დროსაც, სივრცესაც და გარეგან გამოწვევებსაც?
შენი თავის ერთგული უნდა დარჩე, იყო გულწრფელი საკუთარ შემოქმედებაში, ემსახურებოდე სიკეთესა და სილამაზეს, და არა დესტრუქციას, ნგრევას და მხოლოდ წარმატების მიღწევის ამბიციას. სიკეთე არ ნიშნავს ვარდისფერ ფერებში დანახულ რეალობას. ეს ნიშნავს უპირველესად ტკივილს და ამ ტკივილის გაზიარებას, მაგრამ შემოქმედებაში ეს სიყვარულით უნდა იყოს გაჯერებული. სიყვარულით შენი გმირებისა და სათქმელის მიმართ (და არა საკუთარი თავის მიმართ), რა შემთხვევაშიც სათქმელი სხვა, უფრო ღრმა და უფრო ადამიანურ განზომილებას იძენს, რომელსაც კათარსისიც შეიძლება მოჰყვეს, თუკი ნიჭმაც ცოტა შეგიწყო ხელი. სხვა შემთხვევაში, როცა ტრაგედია არის იმისთვის, რომ უბრალოდ დეპრესიაში ჩაგაგდოს, უიმედობით აგავსოს – ამის ნაკლებად მჯერა. არ მჯერა, რადგანაც ვხვდები, რომ უპირველეს ყოვლისა ეს ტრაგედიაც არ აწუხებს ავტორს მაინცდამაინც და უბრალოდ აკეთებს… აკეთებს იმიტომ, რომ სჭირდება და არა იმიტომ, რომ ამის სჯერა ან განიცდის… მგონია, რომ კინოს გამოსავალი და სიმსუბუქე უნდა სდევდეს… და გულწრფელობა.
ლიბერალიზმმა ბოლომდე „შეჭამა“ კონსერვატიზმი?
სხვადასხვა ქვეყანასა და კულტურებში მიცხოვრია, მისწავლია და მიმუშავია. ყველგან რაღაცას ვპოულობდი, ჩემთვის საინტერესოს და ყველა ამ ცხოვრებისეული გამოცდილების მადლობელი ვარ. რუსეთის კინემატოგრაფიის სახელმწიფო ინსტიტუტში სწავლამ ბევრი რამ მომცა, ნიუ იორკის უნივერსიტეტმა − კიდევ უფრო მეტი. მგონია, რომ ბუნებით გახსნილი ვარ სხვადასხვა კულტურის მისაღებად, მაგრამ მაინც ჩემს ქართულ ტვინში ვხარშავ და ჩემებურ ფილტრში ვატარებ ყველაფერს…
მე მიყვარს ამერიკული ლიტერატურაც და რუსულიც, ფრანგული კინოც და იტალიურიც. რაც შეეხება ლიბერალიზმისა და კონსერვატიზმის ჭიდილს, ეს მუდმივი ჭიდილი და ბრძოლაა, და დღეს ვინ იგებს ან აგებს, ნაკლებად საინტერესოა. არის რაღაც გლობალური მოვლენები, რომლებსაც მაინც ვერ შეცვლი და რა აზრი აქვს ამაზე ფიქრს ან ნერვიულობას? ამიტომ უნდა იფიქრო შენს თავში რა ხდება, შინაგანად როგორ პასუხობ სამყაროში მიმდინარე გამოწვევებს. მთავარი ბრძოლა შენშია და ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი და საინტერესო.
მე უფრო ოქროს კვეთას ვეძებ, ვცდილობ უკიდურესობაში არ გადავვარდე და ბალანსი დავიცვა. სხვათა შორის, ეს კინოთხრობის მანერასაც ეხება (საავტორო კინოსა და მაყურებელზე ფიქრს ვგულისხმობ). ზოგადად, ზომიერება მომწონს ყველაზე მეტად.
მგონია, რომ ჭეშმარიტი ლიბერალიზმი განსხვავდება იმისგან, რაც დღეს ხშირად მიიჩნევა ლიბერალიზმად. ამაზე ილია ჭავჭავაძის ძალიან საინტერესო წერილი გამახსენდა და ვხვდები, რომ ეს პრობლემა ადრეც იყო და ყველაფერი, როგორც ყოველთვის, მეორდება. პირადად მე ლიბერალიზმი მესმის, როგორც უნარი, აიტანო თავისუფალი აზრი, სხვისი შეხედულება და ვიღაც არ ლანძღო უკანასკნელი სიტყვებით მხოლოდ მისი გამოთქმული აზრის გამო. ამ მიდგომისა და თავისუფლების გამო იყო ჩემთვის ამერიკული კულტურა მომხიბვლელი და ეს გახლდათ ამ კულტურისა და საზოგადოების მთავარი მამოძრავებელი ძალა. თუ ეს შეიცვლება, მაშინ პირველ ყოვლისა ისევ ამერიკული, ანუ პირობითად დასავლური კულტურა დაზიანდება და მომხიბვლელობას დაკარგავს. მგონია, რომ დღეს საზოგადოება ისეა პოლიტიზებული და სამწუხაროდ ისეთი აგრესიულია (განსაკუთრებით ჩვენთან), რომ ბევრს ლიბერალიზმი სხვისი აზრის მიუღებლობა ჰგონია. არადა დღეს, როდესაც ამდენი გამოწვევაა ირგვლივ, ყველაზე მეტად გვჭირდება,ერთმანეთის მოსმენა ვისწავლოთ.
ლევან კოღუაშვილი − ვინ დგას ამ სახელისა და გვარის უკან?
ადამიანი, რომელიც ცდილობს იმუშაოს, ნაკლებად იზარმაცოს და დაიხარჯოს ბოლომდე. გადაიღოს კინო, რომელიც მის შინაგან სამყაროს გამოხატავს, მაგრამ ამავე დროს ფართო მაყურებლისთვის იქნება საინტერესო. რომელიც ცდილობს ებრძოლოს თავის სისუსტეებს, მაგრამ ხშირად არ გამოსდის ეგ ამბავი, თუმცა მიუხედავად ამისა, მაინც აგრძელებს ცხოვრებას და ამჟამად ამთავრებს ახალ ფილმს.
საქართველოზე რომ იღებდეთ ფილმს, შავ-თეთრი იქნებოდა თუ ფერადი?
ზოგადად, შავ-თეთრი მიყვარს. განსაკუთრებით შავ-თეთრი ფოტოგრაფია. ვერ ვიტყვი, რომ საქართველოს ან შავ-თეთრში ვხედავ ან მხოლოდ ფერადში. ორივე უხდება. მთავარია, კარგი კინო გადაიღო.
ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი?
ბრძოლას ყოველთვის აქვს აზრი, სანამ ცოცხალი ხარ. ცხოვრება ამით არის საინტერესო, რომ გაქვს უნარი და სურვილი, იბრძოლო. უპირველესად, საკუთარ თავს ებრძოლო. თუ საკუთარი სისუსტეების დამარცხება ცოტათი მაინც შეძელი, მაშინ ბრძოლა თითქმის მოგებულია და აქედან რაიმე საინტერესოც გამოვა − კინოშიც და ცხოვრებაშიც.
ტექსტი: მარიამ გაბედავა
ფოტო: პირადი არქივი
